Στο προσκεφάλι του αρρώστου, στέκεται ο πεθαμένος

Ο τρόπος με τον οποίο η Ιαπωνία θα διαχειριστεί το δημόσιο χρέος της θα έχει μεγαλύτερη επίδραση στην παγκόσμια οικονομία απ’ οτιδήποτε άλλο. Αυτή είναι η άποψη του αρχισυντάκτη του Fortune, Chris Matthews, όπως την εξέφρασε σε άρθρο του με τίτλο «Ξεχάστε την Ελλάδα, η Ιαπωνία είναι η πραγματική ωρολογιακή βόμβα του πλανήτη»

«Όλα τα μάτια του χρηματοπιστωτικού κόσμου είναι στραμμένα στην Ελλάδα, και δικαιολογημένα. Οι προσπάθειες της Ελλάδας να επαναδιαπραγματευτεί το χρέος της θα ορίσουν εκ νέου το πώς τα κράτη-μέλη της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου –της Ευρωπαϊκής Ένωσης– θα αλληλεπιδρούν τα επόμενα χρόνια.

Όμως, ακόμα κι αν η Ελλάδα εξαναγκαστεί να φύγει απ’ το ευρώ, οι ευρύτερες συνέπειες θα είναι διαχειρίσιμες. Η Ελληνική οικονομία δεν είναι τόσο μεγάλη, ενώ και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν φροντίσει ώστε το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αντέξει το σοκ μιας GRexit.

Υπάρχει, όμως, ένα άλλο οικονομικό δράμα που ξεδιπλώνεται περίπου 10.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Μεσόγειο, οι συνέπειες του οποίου μπορεί να αποδειχθούν πολύ πιο σημαντικές. Η σταδιακά αποκαλυπτόμενη δημοσιονομική κρίση της Ιαπωνίας μπορεί να μην είναι τόσο εντυπωσιακή κινηματογραφικά όσο τα γεγονότα στην Αθήνα. Εξάλλου, υπάρχει κάτι πιο συναρπαστικό απ’ το να βλέπεις τον στιλάτο αυτοαποκαλούμενο μαρξιστή Έλληνα υπουργό των Οικονομικών να κονταροχτυπιέται με την πιο ισχυρή γυναίκα του κόσμου, την Angela Merkel;

Όμως, η κατάσταση στην Ιαπωνία, την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, θα έχει μεγαλύτερη επίδραση στην παγκόσμια οικονομία τα επόμενα χρόνια από την κατάσταση στην Ελλάδα. Το τι συμβαίνει στην Ιαπωνία ίσως να αποτελεί και προμήνυμα για το οικονομικό μέλλον άλλων δυτικών δημοκρατιών, όπως οι ΗΠΑ.

Ο Takatoshi Ito, οικονομολόγος στο Columbia, υποστήριξε πρόσφατα ότι αν η Ιαπωνική κυβέρνηση δεν αυξήσει το φόρο στις πωλήσεις σε 15% από το 8% που είναι σήμερα, η οικονομία της Ιαπωνίας θα αντιμετωπίσει δημοσιονομική κρίση κάπου μεταξύ 2021 και 2023. Ο λόγος; Καθώς ο πληθυσμός της Ιαπωνίας γερνά, το υψηλό ποσοστό αποταμίευσης θα μειωθεί και δεν θα είναι δυνατή η απορρόφηση του μεγάλου όγκου χρέους του κράτους.

Σε αντίθεση με την Ελλάδα, η Ιαπωνία μπορεί να τυπώσει όσα yen θέλει για να πληρώσει τα χρέη της –χρέη τα οποία έχουν αναληφθεί από την κυβέρνηση, τις Ιαπωνικές τράπεζες και τους πολίτες. Όλα αυτά τα χρήματα όμως, σύμφωνα με τον Ito, θα οδηγήσουν σε κρίση πληθωρισμού και σε σοβαρή μείωση του επιπέδου ζωής.

Ο Gerald Curtis, μελετητής της Ιαπωνίας, δεν πιστεύει ότι αυτή η αύξηση του φόρου πωλήσεων θα επέλθει σύντομα. Η απόφαση αναβολής της αύξησης του φόρου πωλήσεων από 8% σε 10% μέχρι το 2017, που έλαβε ο πρωθυπουργός Shinzo Abe, είναι ενδεικτική της ανικανότητας της κυβέρνησης να επιβάλλει τέτοιες επώδυνες πολιτικές στο λαό. «Μου είναι πολύ δύσκολο να δω πώς θα προχωρήσουμε» λέει ο Curtis. Κι αν ο Curtis και ο Ito έχουν δίκιο, τότε αυτό σημαίνει ότι απέχουμε μερικά μόνο χρόνια από μια δημοσιονομική κρίση της Ιαπωνίας.

Άλλοι δεν είναι τόσο βέβαιοι. Είναι σαφές εδώ και δύο δεκαετίες το ότι η Ιαπωνία αντιμετωπίζει δημογραφικές δυσκολίες. Η υπογεννητικότητα και η πολιτιστική αποστροφή ως προς τη μετανάστευση σημαίνει ότι ο πληθυσμός που είναι σε ηλικία εργασίας συρρικνώνεται με ανησυχητικό ρυθμό, ενώ ο πληθυσμός των μη εργαζόμενων συνταξιούχων (οι οποίοι απαιτούν δαπανηρή ιατρική περίθαλψη) διαρκώς αυξάνει. Αυτή η δυναμική έχει οδηγήσει αμέτρητες επιχειρήσεις να στοιχηματίσουν κατά του Ιαπωνικού χρέος, με καταστροφικά αποτελέσματα, παρόλο που οι δημογραφικές προβλέψεις που οδήγησε τους εμπόρους να ποντάρουν εναντίον του έθνους έχουν βγει αληθινές.

Για άλλους οικονομολόγους, όπως ο Paul Krugman, το να ανησυχούμε για μια πιθανή κρίση πληθωρισμού στην Ιαπωνία σε εφτά χρόνια από τώρα είναι τρελό, όταν είμαστε αντιμέτωποι με ένα πραγματικό πρόβλημα οικονομικής στασιμότητας και αποπληθωρισμού σήμερα.

Ταυτόχρονα, προβλήματα όπως ο χρόνιος πληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός εξαιτίας του, μπορεί να παρουσιαστούν απροσδόκητα χωρίς να μπορεί να υπάρχει σημείο επιστροφής. Σίγουρα, το βασικό πρόβλημα του ανεπτυγμένου κόσμου σήμερα είναι ο αποπληθωρισμός, αλλά η επισήμανση του Ito είναι ότι αν η οικονομία βασίζεται αποκλειστικά στην κεντρική τράπεζα για να χρηματοδοτήσει το χρέος σας για πάρα πολύ καιρό, οι άνθρωποι θα κοιτάξουν αλλού για να αποθηκεύσουν τα μετρητά τους. Αρκεί μόνο να κοιτάξουμε την οικονομία των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960 και του 1970 για να δούμε πόσο γρήγορα ο παρατεταμένος πληθωρισμός μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρό οικονομικό πρόβλημα. Όπως επισημαίνει η οικονομολόγος Christina D. Romer σε μία δημοσίευση του 2007, ο πληθωρισμός κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν εν μέρει το αποτέλεσμα της υπερβολικά αισιόδοξης παραδοχής των πολιτικών για την Αμερικανική οικονομία.

Είναι απολύτως λογικό, δεδομένης της επιβράδυνσης της αύξησης της παραγωγικότητας στον ανεπτυγμένο κόσμο και τη μείωση του πληθυσμού της Ιαπωνίας, ότι η οικονομική ανάπτυξη που βλέπουμε δεν είναι η αναμενόμενη. Ο Ito επισημαίνει, λοιπόν, ότι θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί σε ότι αφορά στην καθυστέρηση του αναπόφευκτου, δηλαδή πως απλά η Ιαπωνία πρέπει να αυξήσει τους φόρους τώρα, και να παραδεχτούμε επίσης ότι η ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν πρόκειται να είναι τόσο μεγάλη για την επόμενη δεκαετία.

Ό,τι και να συμβεί με την Ιαπωνία, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ πρέπει να έχουν τα μάτια τους ορθάνοιχτα. Παρομοίως και οι δικές τους οικονομίες έχουν να αντιμετωπίσουν τη γήρανση του πληθυσμού και την επιβράδυνση της ανάπτυξης. Πόσο μπορούν οι κρατικές δαπάνες και η πολιτική των κεντρικών τραπεζών να επιλύσουν τα προβλήματα; Ό,τι συμβεί στην Ιαπωνία την ερχόμενη δεκαετία θα μας δώσει σαφείς απαντήσεις».

Ο λόγος που μετέφρασα και παραθέτω το άρθρο είναι για να αποδειχθεί ακόμα μία φορά το πόσο αδιέξοδη είναι η Δυτική πολιτική. Είπαμε πως το ανθρώπινο γένος δεν διδάσκεται από την ιστορία και γι' αυτό και δεν μπορεί να βρει τον δρόμο της επιστροφής στις ένδοξες μέρες της ευημερίας.