Τα επόμενα χρόνια της Ε.Ε.

Ένα ενδιαφέρον άρθρο του Leonid Savin, που σας παραθέτω αυτούσιο στην μετάφρασή μου από το Αγγλικό κείμενο. Ο Savin είναι αναλυτής γεωπολιτικών γεγονότων, ένας από τους κύριους συγγραφείς στο φιλοσοφικό ινστιτούτο "Katehon" και αρθρογράφος στις "Eurasian Affairs" και στην "Geopolitica.ru".

Μετά την BRexit και την σημαντική αύξηση των ευρωσκεπτικιστών με την λαϊκή επιρροή στην Ευρώπη, το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης φαίνεται πλέον να έχει αμφισβητηθεί. Ωστόσο, το μέλλον είναι πάντα ανοιχτό και ως εκ τούτου υπάρχουν περισσότερα από ένα πιθανά σενάρια.

Το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών των ΗΠΑ προτείνει τρεις επιλογές για την ανάπτυξη αυτής της κατάστασης: δύο αρνητικές και μία θετική.

«Το σενάριο της "Κατάρρευσης" έχει μικρή πιθανότητα να συμβεί, αλλά θα συνεπαγόταν πολύ υψηλούς διεθνείς κινδύνους. Σε αυτό το σενάριο, οι εγχώριες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά ανταποκρίνονται στις ενδείξεις της επικείμενης αλλαγής καθεστώτος του νομίσματος με γρήγορα επιταχυνόμενες αποσύρσεις των καταθέσεων σε ευρώ από τα εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ακολουθώντας την πορεία των άλλων κρατών μελών και μεταφέροντας την οικονομική ζημία στους ισχυρούς της Ένωσης, το ευρώ θα είναι το πρώτο θύμα. Η Ε.Ε. ως θεσμός θα ήταν ένα πιθανό θύμα εγγυήσεων, διότι η ενιαία αγορά και η ελεύθερη κυκλοφορία σε όλη την Ευρώπη θα πρέπει να τεθεί σε κίνδυνο από την επαναφορά των ελέγχων στα κεφάλαια και στα σύνορα. Σύμφωνα με ένα τέτοιο σενάριο, η σοβαρή οικονομική αποδιάρθρωση και το πολιτικό κάταγμα θα οδηγούσε σε κατάρρευση της κοινωνίας των πολιτών. Αν η κατάρρευση ήταν ξαφνική και απροσδόκητη, θα ήταν πολύ πιθανό να προκαλέσει μια παγκόσμια ύφεση ή ακόμα μια Παγκόσμια Οικονομική Κρίση.

Στο σενάριο της "Σταδιακής Παρακμής", η Ευρώπη καταφέρνει να ξεφύγει από τις χειρότερες πτυχές της τρέχουσας κρίσης, αλλά αποτυγχάνει να αναλάβει τις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Καθώς τα κράτη μέλη αντέχουν στα χρόνια της χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης, κολλούν μεταξύ τους ώστε να αποφεύγονται σημαντικές πολιτικές και οικονομικές διαταραχές. Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. διαλύονται αλλά η δημόσια δυσαρέσκεια παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Το ευρώ επιβιώνει, αλλά δεν είναι υπολογίσιμος αντίπαλος απέναντι στο δολάριο ή στο CNY (Chinese Yuan Renminbi). Δεδομένων των ετών της χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης, η διεθνής παρουσία της Ευρώπης μειώνεται. Οι χώρες ανακτούν την Εθνική τους Κυριαρχία σε ό,τι αφορά στην εξωτερική πολιτική τους.

Το τρίτο σενάριο μας, που είναι η "Αναγέννηση", βασίζεται στο γνωστό μοτίβο της κρίσης και της ανανέωσης, κάτι που η Ευρώπη έχει βιώσει πολλές φορές στο παρελθόν. Κοιτάζοντας την άβυσσο που άφησαν πίσω τους, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι αρχηγοί θα συμφωνήσουν σε ένα "φεντεραλιστικό άλμα". Ο απλός κόσμος θα υποστηρίξει ένα τέτοιο βήμα, δεδομένων των επικείμενων κινδύνων που συνεπάγονται από την διατήρηση του status quo. Μια πιο ομοσπονδιακή Ευρώπη θα μπορούσε να ξεκινήσει μόνο με μια βασική ομάδα των χωρών της ζώνης του ευρώ, με κάποιου είδους επιλογή να αποχωρήσουν ή να υιοθετήσουν μια πολιτική "αναμένουμε και βλέπουμε". Με την πάροδο του χρόνου, παρά την ύπαρξη πολλών ταχυτήτων στην Ευρώπη, η ενιαία αγορά θα ολοκληρωθεί και μια πιο ενιαία εξωτερική πολιτική και μια πολιτική ασφάλειας θα συμφωνηθεί από τα ενισχυμένα στοιχεία της Ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Η Ευρωπαϊκή επιρροή θα αυξηθεί ενισχύοντας τον ρόλο της Ευρώπης και των πολύπλευρων θεσμών στην παγκόσμια σκηνή».

Η Ilaria Maselli, που είναι ανώτερη οικονομολόγος για την Ευρώπη στο "The Conference Board" (ανεξάρτητη επιχειρησιακή ένωση έρευνας), προτείνει τέσσερα πιθανά σενάρια για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

«"Συνεχιζόμενη Στασιμότητα". Ο συνδυασμός των ανεπαρκών μεταρρυθμίσεων και της αδύναμης παγκόσμιας ανάπτυξης παρατείνει το σημερινό κλίμα. Αυτό το σενάριο φέρνει κυρίως τύχη στις επιχειρήσεις που δίνουν έμφαση στην εγχώρια ζήτηση και το μεγαλύτερο μέρος της ισχνής αύξησης προέρχεται από τις καταναλωτικές δαπάνες των Ευρωπαίων. Οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα είναι διστακτικές λόγω της υψηλής πολιτικής αβεβαιότητας, ενώ οι δημόσιες επενδύσεις τελματώνουν από το φόβο της αποφασιστικής εγκατάλειψης των μέτρων λιτότητας.

"Επανεκκίνηση". Ένας συνδυασμός μεταρρυθμίσεων και συνολικά υψηλά αποτελέσματα ανάπτυξης σε μία "Επανεκκίνηση". Κάτω από την ομπρέλα της Ε.Ε., οι κυβερνήσεις ανανεώνουν την δέσμευσή τους για μελλοντικές επενδύσεις και την άρση των εμπορικών φραγμών. Μπορούν επίσης να ανανεώσουν την προσοχή τους στο εισόδημα και στην ανισότητα του πλούτου, εντός και μεταξύ των χωρών. Οι ούριοι άνεμοι της παγκόσμιας ανάπτυξης θα βοηθήσουν την χρηματοδότηση της προσπάθειας, μαζί με την απόφαση να τεθεί τέλος στο πλαίσιο λιτότητας με την αύξηση των κρατικών δαπανών, μέσω ενός ενιαίου μεγαλύτερου προϋπολογισμού. Επειδή είναι πολλές και διαφορετικές οι πηγές και οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη, οι επιχειρήσεις όλων των τομέων θα επωφεληθούν σε αυτό το περιβάλλον. Η ζωή είναι καλή, αλλά όχι παντού. Ένα τέτοιο σενάριο απαιτεί επίσης ένα υποσύνολο των 27 να κινείται προς μια πολιτική ένωση.

"Τεντωμένο σχοινί". Ένας συνδυασμός θεσμικών μεταρρυθμίσεων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και αδύναμης παγκόσμιας ανάπτυξης οδηγεί σε υψηλή αβεβαιότητα. Η απόφαση για μεταρρυθμίσεις έρχεται σε απάντηση των πιέσεων που ασκούνται σε όλη την ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης της BRexit. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη και η Ε.Ε. πρέπει να περπατήσουν σε ένα τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στην διαχείριση των προσδοκιών και στην δημιουργία επαρκούς ανάπτυξης. Οι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται χρόνο για να αποφέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και, εν τω μεταξύ, η αύξηση της παραγωγικότητας μπορεί να επιβραδύνει. Λόγω της χαμηλής εξωτερικής ζήτησης οι κυβερνητικές δαπάνες παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της οικονομίας. Ως εκ τούτου, το σενάριο αυτό ευνοεί περισσότερο τις επιχειρήσεις που παρέχουν δημόσιες υπηρεσίες.

"Αερολογία" (προφορικές υποσχέσεις, αλλά καμία δράση). Δημοσίως, τα κράτη κηρύσσουν στα λόγια την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά στην πραγματικότητα αναζητούν τις πηγές της ανάπτυξής τους έξω από την ένωση. Σε αυτό το περιβάλλον, οι επιτυχημένες επιχειρήσεις αποτελούνται κυρίως από τους εξαγωγείς που βρίσκονται στην ηπειρωτική Ευρώπη, δηλαδή έχουν εκεί τους υπαλλήλους, τους προμηθευτές, όσο και τους ενδιαφερόμενους φορείς τους. Σε συνδυασμό με τις ανεπαρκείς μεταρρυθμίσεις, η ύπαρξη της ενιαίας αγοράς ωφελεί μόνο μερικές χώρες, ενώ τα εισοδήματα σε άλλους τελματώνουν. Αυτό το σενάριο φέρνει μόνο περισσότερες κατατμήσεις στην Ευρώπη».

Εάν η κατάσταση θεωρηθεί αντικειμενικά, τότε και τα δύο θετικά σενάρια, της "Αναγέννησης" (έκδοση ΗΠΑ) και της "Επανεκκίνησης" (έκδοση Ε.Ε.), φαίνονται να υλοποιούνται πολύ δύσκολα. Οι πολιτικοί θεσμοί της Ε.Ε. μαστίζονται από διαμάχες. Η γραφειοκρατία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες προκλήσεις, ενώ η επίδραση των εξωτερικών δυνάμεων (για παράδειγμα, η κατάσταση στη Ρουμανία) εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Η διαφαινόμενη ψύχρανση των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Γερμανίας, ακόμη και σε ρητορικό επίπεδο, καθώς και η κατάρρευση της TPP (Trans-Pacific Partnership) επιδεινώνει την τρέχουσα κατάσταση.

Ποιες είναι οι Ρωσικές προσδοκίες και η πιθανή πρόγνωση του μέλλοντος της Ευρώπης; Κατά ειρωνικό τρόπο, η Ρωσία ενδιαφέρεται για μια ενωμένη και σταθερή Ευρώπη. Αλλά υπάρχει μία προϋπόθεση. Πρέπει να είναι ένας ανεξάρτητος φορέας, αν και συλλογικός. Μέχρι τώρα, οι Βρυξέλλες ήταν ένα από τα πιόνια της Washington στην σκακιέρα της Ευρασίας. Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, το σχέδιο της Eastern Partnership, οι επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, όλοι αυτοί οι συνδυασμοί δεν είναι αυθεντικές Ευρωπαϊκές αποφάσεις. Ακόμη και αν ληφθεί υπόψη η πιθανή βελτίωση των σχέσεων Ρωσίας-ΗΠΑ, ένα είδος αναθεώρηση της Ευρω-Ατλαντικής ενσωμάτωσης είναι απαραίτητη για μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ της Μόσχας και των Βρυξελλών. Στην ιδανική περίπτωση, πρέπει να αντικατασταθεί από την Ευρασιατική ολοκλήρωση.

Αλλά η Ρωσία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για το πιθανό σενάριο κατάρρευσης της Ε.Ε. Στην συνέχεια, οι διμερείς σχέσεις με τις βασικές χώρες της περιοχής θα πρέπει να ενταθούν, αν και αυτό δεν σημαίνει ότι οι εν λόγω επιλογές πρέπει να γίνουν σε βάρος των άλλων πλευρών. Πριν από την επιβολή των κυρώσεων, το μεγαλύτερο μέρος των σχέσεων εισαγωγών-εξαγωγών μεταξύ της Ρωσίας και της Ε.Ε. μειώθηκαν στην Γερμανία, στην Ολλανδία και στην Ιταλία. Οι νέες συνθήκες της εποχής (σύμφωνα με τον Fernando Braudel) μπορεί να αλλάξουν την ισορροπία των δυνάμεων και τις επιλογές.

Επιπλέον, η δημογραφική βάση της Ε.Ε. έχει αλλάξει. Τα προβλήματα των προσφύγων και των μεταναστών είναι απίθανο να επιλυθούν στο εγγύς μέλλον. Όσο εντός της Ε.Ε. υπάρχουν ελεύθερα κάποια νησιά, οι Αφρικανοί και οι Ασιάτες θα συνεχίσουν να διεισδύουν στην Ευρωπαϊκή χερσόνησο και στην εκεί δημιουργία ghettos και εθνικών θυλάκων τους. Αυτό, με τη σειρά του, θα επηρεάσει τις κοινωνικές και τις οικονομικές πολιτικές πρακτικές σε πολλές χώρες. Όπως μας έχει δείξει η εμπειρία, η αφομοίωση που βασίζεται στην πολυπολιτισμικότητα δεν είναι βιώσιμη. Ωστόσο, η ηγεσία της Ε.Ε. δεν είναι έτοιμη να λάβει δραστικά μέτρα, λόγω της φύσης του πολιτικού πολιτισμού που την διακατέχει. Θα μπορούσε να είναι αυτό ένας λόγος έτσι ώστε οι αντιτιθέμενοι στις elites να αναλάβουν την εξουσία της Ε.Ε.; Αυτά είναι η τάση κατ' ελάχιστον. Αυτό το σενάριο είναι πολύ πιθανό μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας.