Επικίνδυνη Ευρωπαϊκή αναγέννηση

Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές οι τάσεις που εμφανίζονται στη σύγχρονη Ευρώπη. Το σίγουρο είναι πως το σημερινό μόρφωμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει δεχθεί καίρια πλήγματα όσον αφορά στην αξιοπιστία και το κύρος του, καθώς και ότι το μέλλον του είναι αβέβαιο. 

Οι ευρωεκλογές που έρχονται στις 25 Μαΐου είναι πολύ κρίσιμες και όποιος δεν το καταλαβαίνει ή έχει σκοπιμότητα ή είναι πολιτικά ανώριμος.

Οι ιθύνοντες της Ε.Ε., έχοντας αντιληφθεί πως οι κλασσικές τους "ατάκες" δεν δελεάζουν και δεν προσελκύουν θαυμαστές και θιασώτες, έχουν αρχίσει να αναδιπλώνονται. 

Θέλει πολύ μεγάλη προσοχή η ερμηνεία και τοποθέτηση όλων όσοι σήμερα εκφράζονται -τάχα- πίσω από τους ευρωσκεπτικιστές. Η ανησυχία είναι μεν μία (ποιο είναι το αύριο της Ε.Ε.) αλλά οι προτεινόμενες λύσεις είναι πολλές!

Το ύπουλο είναι πως το ίδιο το σύστημα της Ε.Ε. δεν είναι έτοιμο να παραδοθεί άνευ όρων σε μια διάδοχο κατάσταση που θα το επαναπροσδιορίσει. Δεν φαίνεται και δεν είναι καθόλου πρόθυμο να παραδώσει τα ηνία σε άλλου είδους μορφή, παρά μόνο σε αυτή την οποία έχουν θέσει εξαρχής ως σκοπό της Ε.Ε.: Την απόλυτη ενοποίηση των κρατών-μελών και την απώλεια του οποιουδήποτε Εθνικού χαρακτηριστικού.

Αυτό, όμως, το οποίο επιδιώκει πανευρωπαϊκά η τάση αυτή που ονομάζεται ευρωσκεπτικισμός είναι ακριβώς το αντίθετο. Είναι η διατήρηση κάθε Εθνικού στοιχείου του κάθε κράτους-μέλους και από εκεί και μετά ότι συμφωνία προκύψει. Μεταξύ όμως ισότιμων και σαφώς ορισμένων -όσον αφορά στον πολιτισμό και τα χαρακτηριστικά τους- κρατών, όπως τα γνωρίζαμε πριν την πάλαι ποτέ Ε.Ο.Κ. και σημερινή Ε.Ε. 

Στον αντίποδα των ευρωσκεπτικιστών εμφανίζεται, ολοένα και πιο πολύ, μια άλλη τάση που είναι σε μεγάλο βαθμό κατευθυνόμενη από την σημερινή δομή της Ε.Ε. αλλά και από τις Η.Π.Α., που οραματίζεται μια νέα "αναγέννηση" της Ευρώπης. Προσωπική μου εκτίμηση είναι πως μέρα με τη μέρα θα βλέπουμε και περισσότερους εκφραστές της να τοποθετούνται δημόσια. Σήμερα απλά ρίχνουν το "σπόρο" με πολύ προσοχή.

Ένας από τους εκφραστές αυτής της τάσης είναι και ο Γάλλος δημοσιογράφος Olivier Guez ο οποίος σε ένα αρκετά επικίνδυνο άρθρο του πριν ένα χρόνο, θεμελίωσε μια "περίεργη" βάση για τη δημιουργία της σύγχρονης (κατ' αυτόν) Ευρώπης. Το άρθρο του Olivier Guez με τίτλο "Are There Any Europeans Left?" (Έχουν απομείνει καθόλου Ευρωπαίοι;) μετέφρασε από τα Γαλλικά ο Edward Gauvin και δημοσιεύθηκε στους Times της Νέας Υόρκης (τυχαία άραγε;), στις 2 Μαρτίου του 2013.

Με κίτρινο οι επισημάνσεις που προσωπικά εκτιμώ είναι οι πιο ύπουλες και πιο επικίνδυνες:

So Greece didn’t collapse, and Europe began breathing easier. But not for long. Italy’s rebellious voters, who opted for a flamboyant billionaire and a clown, reminded us last week how deeply in crisis the Continent is. Meanwhile, France is going it virtually alone in Mali, and Britain talks openly of jumping the European ship altogether. This is a crisis not just of Europe’s currency, but of its soul.	Τελικά η  Ελλάδα δεν κατέρρευσε, και η Ευρώπη άρχισε να αναπνέει πιο εύκολα. Αλλά όχι για πολύ. Οι επαναστατικοί ψηφοφόροι της Ιταλίας, που επέλεξαν μια φανταχτερή δισεκατομμυριούχο και ένα  κλόουν, μας υπενθύμισαν την περασμένη εβδομάδα πόσο βαθιά είναι η κρίση στην Γηραιά Ήπειρο. Εν τω μεταξύ, η Γαλλία  πάει σχεδόν μόνη της στο Μάλι, και η Βρετανία μιλά ανοιχτά για τη πρόθεσή της  να εγκαταλείψει το Ευρωπαϊκό πλοίο εντελώς. Πρόκειται για μια κρίση όχι μόνο του νομίσματος της Ευρώπης, αλλά και της ψυχής της.
If there ever was an emerging vision of a united Europe, it is falling apart for lack of support from its various peoples. Each has its own resentments or suspicions of its partners. But all suffer the same lack: very few of their citizens think of themselves first as Europeans.	Αν υπήρξε ποτέ ένα  αναδυόμενο όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, αυτό καταρρέει  από την έλλειψη υποστήριξης από τους διάφορους λαούς της. Καθένας από αυτούς έχει τις δικές του πίκρες ή υποψίες για  τους εταίρους του. Αλλά όλοι υποφέρουν από την ίδια έλλειψη: πολύ λίγοι από τους πολίτες θεωρούν τους εαυτούς τους πρώτα ως Ευρωπαίους.
Oddly enough, it turns out, back in the late 20th century, the leaders and institutions of the Old Continent never understood that to build a common Europe, they needed to find, or cultivate, Europeans with a Continental spirit, to give the project a federating mortar.	Όλως περιέργως, αποδεικνύεται, πίσω στα τέλη του 20ου αιώνα, ότι οι ηγέτες και τα θεσμικά όργανα της Γηραιάς Ηπείρου δεν κατάλαβαν ποτέ ότι για να οικοδομήσουν μια κοινή Ευρώπη, έπρεπε να βρουν, ή να καλλιεργήσουν, Ευρωπαίους με  Ευρωπαϊκό πνεύμα, για να δώσoυν στο έργο ενοποιητική ουσία.
How could this be? The history of Europe’s past half-century is usually depicted as step after step toward a common future. But maybe, to understand where we are now, the story should start earlier — not with the coalescing of France and Germany in the 1960s but with the model of Europe in the decade before the calamity of 1914.	Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Η ιστορία της Ευρώπης τον τελευταίο μισό αιώνα απεικονίζεται συνήθως ως βήμα προς βήμα προς ένα κοινό μέλλον. Αλλά ίσως, για να καταλάβουμε που βρισκόμαστε σήμερα, θα πρέπει να δούμε πως ξεκίνησε η ιστορία πολύ πιο νωρίς -όχι με τη συσσωμάτωση της Γαλλίας και της Γερμανίας στη δεκαετία του 1960, αλλά με το μοντέλο της Ευρώπης στη δεκαετία πριν από την καταστροφή του 1914.
In important ways, the Europe of 1913 was more cosmopolitan and European than the Europe of today. Ideas and nationalities mingled and converged in a hotbed of creativity. That year saw the height of Futurism, the beginnings of abstraction in Picasso and Braque, the debut of Stravinsky’s “Rite of Spring,” the publication of “Swann’s Way” by Proust. Collaborations to uncover science’s deepest secrets jumped borders easily. The architecture of imperial Austria and republican France found imitators in smaller gems of cities throughout Central and Southern Europe; they were called Little Vienna or Little Paris.	Σε καίρια σημεία, η Ευρώπη του 1913 ήταν  πιο κοσμοπολίτικη και Ευρωπαϊκή από ότι είναι σήμερα. Ιδέες και εθνικότητες ανακατεύτηκαν και συνέκλιναν σε ένα φυτώριο  δημιουργικότητας. Εκείνη τη χρονιά εμφανίστηκε το ύψος του φουτουρισμού, οι απαρχές της αφαίρεσης του  Πικάσο και του Μπρακ, το ντεμπούτο του Στραβίνσκι «Ιεροτελεστία της Άνοιξης», η δημο­σί­ευση  του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Από τη μεριά του Σουάν»  του Προυστ. Συνεργασίες για να απο­καλύψουν τα βαθύτερα μυστικά της επιστήμης υπερπήδησαν εύκολα τα σύνορα. Η αρχιτεκτονική της αυτοκρατορικής Αυστρίας και η ρεπουμπλι­κα­νι­κή Γαλλία βρήκαν μιμητές σε μικρότερες  πόλεις σε όλη την Κεντρική και Νότια Ευρώπη, που ονομάστηκαν Μικρή Βιέννη ή Μικρό Παρίσι.
And there were large communities of cosmopolitan expatriates -“passeurs” between cultures, notably urbanized Jews, as well as German minorities, scattered throughout Central and Eastern Europe. Though prejudice ran deep and they were harshly mistreated in many places, in others they could identify as citizens of a broader European group, not merely the land they inhabited, and aspire to respect and comfort.	Και υπήρχαν μεγάλες κοινότητες  κοσμοπολίτικων ομογενών -«επιβάτες» μεταξύ των πολιτισμών, κυρίως αστικοποιημένοι Εβραίοι, καθώς και Γερμανικές μειονότητες, διάσπαρτες σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Αν και η  προκατάληψη έφτανε  βαθιά και είχαν σκληρή κακομεταχείριση σε πολλά μέρη,  σε άλλα  μπορούσαν να προσδιοριστούν ως πολίτες μιας ευρύτερης Ευρωπαϊκής ομάδας, και όχι μόνο της γης που κατοικούσαν, και να επιδιώκουν το σεβασμό και την άνεση.
Later, at the hands of totalitarians, most of the Jews would be slaughtered, and the Germans  -like other groups- deported to their country of origin. Alongside their greater crimes, Hitler and Stalin thus did their parts to erase the idea of cosmopolitanism as the old Europe had understood it.	Αργότερα, στα χέρια των οπαδών του ολοκλη­ρω­τι­σμού, οι περισσότεροι από τους Εβραίους  θανατώ­θηκαν, ενώ οι Γερμανοί -όπως και άλλες ομάδες- απελά­θηκαν στη χώρα καταγωγής τους. Έτσι, παράλ­ληλα με τα μεγαλύτερα εγκλήματά τους, ο Χίτλερ και ο Στάλιν  έβαλαν το χέρι τους στο να σβή­σουν την ιδέα του κοσμοπολιτισμού, όπως η παλιά Ευρώπη  την είχε κατανοήσει και οραμα­τιστεί.
Which makes the usual starting point of the modern European narrative -the rubble of 1945- all the more poignant. An overwhelming imperative to rebuild, augmented by the cold war, united Western Europe and pushed West Germany center stage. Europeans prospered in an increasingly common market. But the unifying element was not optimism as much as dread -fear of another war among themselves or of Soviet expansion was what spurred West Europeans to bridge differences if they developed.	Γεγονός που καθιστά το σύνηθες σημείο εκκίνησης της σύγχρονης Ευρωπαϊκής αφήγησης -τα ερείπια του 1945-  ακόμα πιο κραυγαλέο. Μία ακατανίκητα  επιτακτική ανάγκη για την ανοικοδόμηση  της ενωμένης Δυτικής Ευρώπης, επαυξήθηκε εξαιτίας του ψυχρού πολέμου, και έσπρωξε στο επίκεντρο τη Δυτική Γερμανία. Οι Ευρωπαίοι άκμασαν σε μια ολοένα και αυξανόμενη κοινή αγορά. Αλλά το ενοποιητικό στοι­χείο δεν ήταν τόσο η αισιοδοξία όσο ο φόβος –φό­βος ενός νέου πολέμου μεταξύ τους ή της Σοβιετικής επ­έ­κτασης ήταν αυτό που ώθησε τους Δυτικο­ευρωπαίους να γεφυρώσουν τις όποιες διαφορές κι  αν αναπτύχθηκαν.
After the Berlin Wall fell, Western Europe expanded east and seemed to be serenely approaching the End of History -peace, prosperity, social security, democracy, with a unifying token, the euro, from Helsinki, Finland, to Seville, Spain. For its more than 400 million people, Europe became a theme park, museum, supermarket- the EasyJet continent: efficient, fast, open to all at little cost.	Μετά τη πτώση του Τείχος του Βερολίνου, η Δυτική Ευρώπη επεκτάθηκε ανατολικά και φαινόταν να πλησιάζει ήρεμα το Τέλος της Ιστορίας -ειρήνη,  ευημερία, κοινωνική ασφάλιση,  δημοκρατία, με ένα ενωτικό σύμβολο, το ευρώ, από το Ελσίνκι της Φινλανδίας, στη Σεβίλλη, στην Ισπανία. Για τους περισσότερους από 400 εκατομμύρια ανθρώπους της, η Ευρώπη έγινε ένα θεματικό πάρκο, μουσείο, σούπερ μάρκετ- η  EasyJet ήπειρος: αποτελεσματική, γρήγορη, ανοιχτή σε όλους με χαμηλό κόστος.
But now Europe asks for sacrifices and solidarity, and it finds itself on the decline. Everywhere, populists and nationalists gain. Managing austerity, fighting debt -this, it turns out, is no way to unite Europe.	Αλλά τώρα η Ευρώπη ζητά θυσίες και  αλληλεγγύη, και  βρί­σκεται σε παρακμή. Παντού, λαϊκιστές και εθνικι­στές κερδίζουν. Διαχείριση με λιτότητα, καταπολεμώ­ντας χρέη -αυτό, αποδεικνύεται, πως δεν είναι ο τρόπος για να ενωθεί η Ευρώπη.
Perhaps Europe’s leaders should have been more alarmed when enthusiasm for unity began fraying even before the crisis. In 2005, French and Dutch voters blocked progress toward a European constitution. Meanwhile, the newly free countries of Central and Eastern Europe -Milan Kundera’s “kidnapped West,” disfigured by 45 years of Soviet occupation- hadn’t so much re-Europanized their economies as globalized them. The same is true of Europe’s rising generation; it knows the pleasures of a modern economy. But those are available globally to anyone with their level of wealth and privilege. Apart from that euro in their pockets, Europe’s young people do not feel Europe’s presence on a daily basis.	Ίσως οι ηγέτες της Ευρώπης θα έπρεπε να ήταν πιο υπο­ψιασμένοι, περισσότερο αφυπνισμένοι  όταν ο ενθου­σιασμός για την ενότητα άρχισε να  ξεφτίζει, ακό­μη και πριν από την κρίση. Το 2005, Γάλλοι και Ολ­λανδοί ψηφοφόροι εμπόδισαν την πρόοδο προς την κα­τεύ­θυνση ενός Ευρωπαϊκού συντάγματος. Εν τω μετα­ξύ, οι μόλις ελευθερωμένες  χώρες της Κεντρι­κής και Ανατολικής Ευρώπης -κατά τον  Μίλαν Κούντερα “απαχθείσα Δύση" παραμορ­φω­μέ­νες από 45 χρόνια Σοβιετικής κατοχής- δεν είχαν τό­σο επαν-Ευρωπαΐσει τις οικονομίες τους, όσο τις είχαν παγκοσμιοποιήσει. Το ίδιο ισχύει και για την αν­ερ­χό­μενη γενιά της Ευρώ­πης. Γνωρίζει τις απολαύσεις της σύγχρονης οικο­­νομίας. Αλλά αυτές είναι διαθέσιμες παγκοσμίως σε οποιον­δήποτε με το  δικό τους επίπεδο  πλούτου και προ­νομίων. Εκτός από το ευρώ στην τσέπη τους, οι νέ­οι της Ευρώπης δεν αισθά­νονται την παρουσία της Ευρώπης σε καθημερινή βάση.
Leaders of opinion, commerce and government generally agree that the Continent could benefit from greater political unity, since globalization favors continental blocs. But the nations and peoples of Europe would have to give up great areas of sovereignty, and nothing has prepared them for this. At the rate things are going, if Europeans are asked to push for unity, they will refuse.	Οι ηγέτες της άποψης, του εμπορίου και της κυβέρ­νησης γενικά συμφωνούν ότι η ήπειρος θα μπορού­σε να επωφεληθεί από μια μεγαλύτερη πολιτική ενό­τη­τα, δεδομένου ότι η παγκοσμιοποίηση ευνοεί τον ηπειρωτικό συνασπισμό. Όμως, τα έθνη και οι λαοί της Ευρώπης θα πρέπει να εγκαταλείψουν μεγάλες περιοχές της κυριαρχίας τους, και τίποτα δεν τους έχει προετοιμάσει για αυτό. Με το ρυθμό που πηγαί­νουν τα πράγματα, εάν οι Ευρωπαίοι κληθούν να πιέ­σουν για  ενότητα, θα αρνηθούν.
For that reason, Europe must find a new idea, a new vision, a mortar for the future. Familiar lofty principles will not be enough. The rights of man, pluralism, freedom of thought, free-market social democracy -all are in the nations’ constitutions; citizens don’t need the European Union to supply them.	Για το λόγο αυτό, η Ευρώπη πρέπει να βρει μια νέα ιδέα, ένα νέο όραμα, ένα συνδετικό ιστό για το μέλλον. Γνώριμες μεγαλεπήβολες αρχές, δεν θα είναι αρκετές. Τα δικαιώματα του ανθρώπου, του πλου­ρα­λισμού, της ελευθερίας της σκέψης, της ελεύθερης αγοράς, της σοσιαλδημοκρατίας -όλα είναι στα συν­τάγ­ματα των εθνών. Οι πολίτες δεν χρειάζονται την Ευρωπαϊκή Ένωση να τους τα προμηθεύσει.
How, then, to establish emotional ties to Europe?	Πώς, λοιπόν, θα  δημιουργηθούν συναισθηματικοί δεσμοί με την Ευρώπη;
Perhaps the answer is to conceive of a Europe in the flesh, with colors, smells, folklore, poetic force. And variety. The goal is not one formed on familiar principles -common language or history or bloodlines- but the very opposite: a supranational, fundamentally Continental cultural understanding and reference point. Mr. Kundera talks of Europe’s “maximum diversity in minimum space” -a notion perhaps as powerful as “liberté, egalité, fraternité,” or “all men are created equal.”	Ίσως η απάντηση είναι να φανταστούμε μια Ευρώ­πη στη σάρκα, με  χρώματα,  μυρωδιές, λαογραφία, ποιη­τι­κή δύναμη. Και ποικιλία. Ο στόχος δεν είναι εκεί­νος που σχηματίζεται με τις γνωστές αρχές –κοι­νή γλώσσα ή ιστορία ή δεσμοί αίματος- αλλά ακρι­βώς το αντίθετο: μια υπερεθνική, ουσιαστικά Continental πολιτισμική κατανόηση και σημείο αναφοράς. Όπως η ρήση  του  κ. Κούντερα  για τη «μέγιστη ποικιλία στον  ελάχιστο χώρο» της Ευρώ­πης -μια ιδέα τόσο  ισχυρή όσο το «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη», ή «Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι».
Such a foundational ideal is the sine qua non of Continental political unity. A European culture at large would allow for ties that no longer exist but used to, when the passeurs and the Little Viennas and the flow of brilliance across borders conveyed what it meant to consider oneself a European.	Ένα τέτοιο θεμελιώδες ιδεώδες είναι εκ των ων ουκ άνευ της πολιτικής ενότητας της Γηραιάς Ηπείρου. Ένας Ευρωπαϊκός πολιτισμός γενικότερα θα επέτρεπε την δημιουργία δεσμών που δεν υπάρχουν πια, αλλά χρησιμοποιούνται, όταν οι «επιβάτες», οι Μικρές Βιέννες αλλά και η ροή της λαμπρότητας πέρα από τα  σύνορα μεταφέρουν τι σημαίνει το να θεωρεί τον εαυτό του κανείς ως Ευρωπαίο.
It could be achieved through a European civic curriculum in every school; through emphasis on mastering other languages; through increasing exchange programs (across ages and classes); through improving mobility; through unifying European health and retirement systems; through electing European representatives directly responsible to their constituents; through more equal treatment of guest workers and immigrants.	Θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος σπουδών των πολιτών σε κάθε σχολείο. Δίνοντας έμφαση στην εκμάθηση άλλων γλωσσών. Μέσω της αύξησης των προγραμμάτων αντ­αλ­λαγής (σε όλες ηλικίες και τάξεις). Μέσω της βελτίωσης της κινητικότητας. Μέσα από ενοποίηση των Ευρωπαϊκών συστημάτων  υγείας και συντα­ξιο­δό­τησης. Μέσω της εκλογής Ευρωπαίων εκ­προ­σώ­πων που  άμεσα θα λογοδοτούν στους  ψηφοφόρους τους, μέσα από  πιο ισότιμη μεταχείριση των ερ­γαζο­μένων επισκεπτών και  μεταναστών.
Now there’s food for thought. François Hollande, Angela Merkel and especially David Cameron: remember the passeurs! Encourage the creation of a single European public and cultural space. Give us a vision for the peoples of Europe: make them dream of being one people, and leave your ambiguities behind. If you sincerely aspire to a political Europe, then take up the responsibility with courage and a vision that goes beyond the next elections and the next economic bump in the road.	Τώρα υπάρχει τροφή για σκέψη. François Hollande, Angela Merkel και ιδιαίτερα David Cameron: θυμηθείτε τους «επιβάτες»! Ενθαρρύνετε τη δημι­ουρ­­γία ενός ενιαίου Ευρωπαϊκού κοινού και πολιτι­στι­κού χώρου. Δώστε μας ένα όραμα για τους λαούς της Ευρώπης: εμπνεύστε τους το όνειρο του να γί­νουν ένας λαός, και  αφήστε τις ασάφειές σας πίσω. Αν ειλικρινά προσβλέπετε σε μια πολιτική Ευρώπη, τότε αναλάβετε την ευθύνη με θάρρος και με ένα  όραμα που πηγαίνει πέρα από τις επόμενες εκλογές και το επόμενο οικονομικό χτύπημα στο δρόμο.
Promote the Continent’s spiritual unity, organized around its diversity.	Προωθήστε τη  πνευματική ενότητα της Ευρω­παϊ­κής ηπείρου,  οργανωμένη  γύρω από την ποικι­λο­μορ­φία της.

                                              

(*) Ο Olivier Guez είναι Γάλλος δημοσιογράφος της Γερμανικής εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung και συγγραφέας του βιβλίου «Οι Εβραίοι στη Γερμανία από το 1945».